Plan Zarządzania

Wierzymy, że poprzez ochronę, konserwację i prezentację wyjątkowej powszechnej wartości Kopalń rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach pamięć o dokonaniach naszych przodków pozostanie żywa, a pozostawione nam dziedzictwo będziemy mogli przekazać w posiadanie kolejnych pokoleń miłośników ziemi tarnogórskiej w jak najpełniejszej formie.
Dołożymy wszelkich starań, aby dzielić się i propagować tę wizję oraz włączyć wszystkich mieszkańców w działania dotyczące zachowania, ochrony, konserwacji i interpretacji ich dziedzictwa.

Plan zarządzania na lata 2016-2020 jest załącznikiem do dokumentacji wniosku o wpis dobra na Listę światowego dziedzictwa UNESCO. Składa się z: Wprowadzenia, Strategii i planu działań ochronnych, Strategii interpretacji i udostępniania turystycznego oraz Strategii przygotowania na wypadek wystąpienia zagrożeń.

Plan zarządzania został opracowany przez Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej w ścisłej współpracy z Urzędem Miejskim w Tarnowskich Górach i innymi zainteresowanymi stronami lub interesariuszami. Opracowanie planu zostało zlecone przez Narodowy Instytut Dziedzictwa i sfinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Celem opracowania Planu zarządzania było spełnienie wymagań o posiadaniu odpowiedniego systemu ochrony i zarządzania zapewniającego zachowanie dobra, jaki nakładają Wytyczne operacyjne do realizacji Konwencji światowego dziedzictwa na Państwo-Stronę, zgłaszające dobro na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Plan zarządzania ma status wielostronnej umowy (nie wynika bezpośrednio z ustaw i nie stanowi prawa lokalnego), dlatego będzie realizowany poprzez zapisy innych, istniejących strategii i planów, właściwych dla wybranych kategorii działań. Plan zarządzania jest otwartym, żywym dokumentem, narzędziem wsparcia i pomocy Narodowego Instytutu Dziedzictwa, ale będzie realizowany, usprawniany i aktualizowany na poziomie lokalnym.

W ramach opracowywania dokumentu miały miejsce szerokie konsultacje i dyskusje z władzami miejscowymi oraz mieszkańcami. Został powołany zespół koordynujący realizację planu zarządzania, w którego skład weszli przedstawiciele zarządu Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Tarnogórskiej oraz Urzędu Miejskiego w Tarnowskich Górach. Wszyscy kluczowi członkowie grupy interesariuszy Tarnowskich Gór zgodzili się związać podejściem, zawartością i przyjętymi kierunkami działania Planu zarządzania, w związku z tym są zobowiązani niezwłocznie przyjąć do realizacji i propagować właściwą ochronę, konserwację i zarządzanie dobrem.

Strategia i plan działań ochronnych

Cele które odzwierciedlają ogólny zamysł Strategii i planu działań ochronnych to:

• Ochronić wyjątkową powszechną wartość Kopalń rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach dla obecnych i przyszłych pokoleń, poprzez podejście oparte na wartościach i ochronę tych wartości uczynić fundamentem wszelkich działań w granicach dobra i jego strefy buforowej.
• Zachować i wzmocnić wartości dobra poprzez ochronę prawną, która jest efektywnie wykonywana, aktywną konserwację i, w miarę możliwości, wzmocnienie integralności i charakteru historycznego lub zabytkowego.
• Zaangażować wszystkich interesariuszy i strony zainteresowane dziedzictwem ziemi tarnogórskiej w proces lepszego zrozumienia, dzielenia się i propagowania wartości dobra oraz promowania zaangażowania społecznego i płynących z niego korzyści, powodujących umieszczenie dziedzictwa w centrum życia społeczności.
• Zintegrować wartości kulturowe i przyrodnicze dobra, w celu lepszego zrozumienia związków i zależności pomiędzy tymi wartościami oraz podwyższenia ogólnej jakości krajobrazu.

Cele szczegółowe określające konkretne kroki w kierunku osiągnięcia przyjętych celów i służące jako kamienie milowe przy dokonywaniu oceny:

1. Określenie głównych potrzeb i kwestii dotyczących działań konserwatorskich i zarządzania dobrem oraz opracowanie zasad i strategicznych celów zarządzania.
2. Współdzielenie zadań i odpowiedzialności z odpowiednimi interesariuszami, w celu optymalizacji założonych działań ochrony oraz wykorzystania potencjału dobra, zawsze w odniesieniu do rozsądnego zarządzania zmianą, aby nie zniszczyć tego, co wyjątkowe, oraz w celu promowania możliwości zrównoważonych rewitalizacji i działań w oparciu o dziedzictwo.
3. Budowanie i utrzymywanie silnych partnerstw pomiędzy społecznością, właścicielami dobra, lokalnymi, regionalnymi, krajowymi i międzynarodowymi organizacjami, upewniając się, że wszyscy podzielają zrozumienie wartości dobra i zasad jego ochrony, zanim podjęte zostaną ważne decyzje, oraz w celu zapewnienia strategicznych i realizowanych w codziennej praktyce zaleceń dla właścicieli i innych interesariuszy.
4. Zintegrowanie programów konserwacji dobra z politykami rozwoju gospodarczego i planowaniem na szczeblu regionalnym i krajowym, oraz opracowanie wytycznych dla prowadzenia działań w przyszłości w odniesieniu do dziedzictwa, w celu propagowania zrównoważonego podejścia integrującego ochronę i konserwację z potrzebami społeczności i odwiedzających.
5. Opracowanie strategicznego narzędzia wyszukiwania źródeł finansowania działań konserwatorskich i innych, gwarantującego, że każde przyznane finansowanie będzie przynosić korzyści dziedzictwu o znaczeniu światowym oraz przyszłym pokoleniom międzynarodowej społeczności.

Ramowy schemat współpracy na rzecz realizacji Planu zarządzania miejscem światowego dziedzictwa:

W celu monitorowania i analizowania zagrożeń dla dziedzictwa i wypracowania metod przeciwdziałania tym zagrożeniom, w tym w szczególności obiektów z Listy światowego dziedzictwa i uznanych za pomnik historii, a także obiektów szczególnie zagrożonych Komitet Sterujący zobowiązał się do współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa w ramach jego kompetencji.

Narodowy Instytut Dziedzictwa
ul. Kopernika 36/40, 00-924 Warszawa
tel.: +48 22 826 02 39, +48 22 826 93 52, +48 22 826 92 47
fax: 22 826 17 14
e-mail: info@nid.pl
www.nid.pl/pl

Zasady ochrony, konserwacji i zarządzania

Ochrona i zarządzanie stanowią odpowiedzialność prawną wynikającą z Konwencji światowego dziedzictwa, zostały w pełni włączone do strategii krajowej, zaś polityka będzie prowadzona w odniesieniu do wytycznych, które stanowią podstawę funkcjonowania miejsca światowego dziedzictwa i które uformują podstawy systemu zarządzania i sposobu działania:

Wyjątkowa powszechna wartość (OUV) oraz znaczenie, filary Konwencji światowego dziedzictwa, kluczowe dla samej definicji dziedzictwa.

Wyjątkowa powszechna wartość oraz znaczenie będą stanowić zasadnicze odniesienie dla wszelkich działań na rzecz ochrony i zarządzania. W tym przypadku OUV odnosi się do znaczenia kulturowego,
które jest na tyle wyjątkowe, że wykracza poza granice państwowe i ma powszechne znaczenie dla obecnych i przyszłych pokoleń ludzkości.
Wyjątkowa powszechna wartość stanowi najważniejszy zasób znaczeń w odniesieniu do danego miejsca, jednakże występują oczywiście inne, które odnoszą się do wartości krajowych, regionalnych lub lokalnych, i które są również ważne. Wszelkie proponowane zmiany dotyczące dobra, w szczególności jego atrybutów, muszą zostać zbadane pod kątem ich potencjalnego wpływu na wyjątkową powszechną wartość oraz znaczenie. Należy więc przeprowadzić Ocenę oddziaływania na dziedzictwo (OOD).

Autentyczność, stanowiąca warunek wyjątkowej powszechnej wartości

Wszystkie działania zarządzania ochroną powinny respektować autentyczność i integralność dobra, w duchu Dokumentu z Nara (Japonia) z 1994 r.
Autentyczność jest bardzo istotna dla społeczności lokalnych oraz w odniesieniu do ochrony miejsc światowego dziedzictwa. Inwestycje (ingerencje) nie powinny mieć negatywnego wpływu na substancję fizyczną lub charakter i „ducha” miejsca oraz autentyczność doświadczeń, których ludzie mogą doznać w tym miejscu (zarówno na, jak i pod powierzchnią). Należy zwrócić uwagę na to, by rosnąca liczba zwiedzających nie miała negatywnego wpływu na miejsce, zarówno pod względem fizycznym, jak i w odniesieniu do ducha miejsca.
Autentyczność (intelektualna) informacji, które stanowią wytyczne dla działań ochronnych, ma kluczowe znaczenie dla ochrony wartości kulturowych. Muszą one opierać się na dowodach zgromadzonych za pomocą akceptowanych, interdyscyplinarnych, naukowych i akademickich metod; zaleca się zachowanie zapisów, dokumentacji, archiwaliów, planów budynków lub miejsc i sekcji.
Należy wyraźnie rozróżnić i datować wszelkie poziomy i aspekty znaczenia w odniesieniu do kolejnych faz i wpływu na zrównoważony rozwój obiektu.

Integralność, stanowiąca warunek wyjątkowej powszechnej wartości

Podczas gdy ogólna integralność zgłaszanego dobra ma oczywiście wielkie znaczenie, ochrona dziedzictwa przemysłowego zależy w szczególności od ochrony integralności funkcjonalnej, dlatego też wszelkie ingerencje (inwestycje) powinny skupiać się na jej utrzymaniu lub nawet uwydatnieniu.
Integralność może zostać pomniejszona, jeśli części składowe lub maszyny zostaną usunięte lub zniszczone zostaną ich elementy, które tworzą część danego miejsca (na przykład hałdy odpadów skalnych lub zwałowiska, które są ściśle związane z szybami górniczymi, lub roznos sztolni, który był niezbędny do prawidłowego funkcjonowania sztolni). Ochrona in situ powinna być zawsze traktowana priorytetowo. Rozbieranie i przemieszczanie budynku lub konstrukcji jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy obiekt jest zagrożony zniszczeniem wynikającym z niedającego się uniknąć oddziaływania lub przemożnych potrzeb ekonomicznych lub społecznych. Wyposażenie powinno powrócić na pierwotne miejsce, jeśli miejsce nie jest zagrożone i zagwarantowane są własciwe warunki ochrony, co może przyczynić się do wzmocnienia zrozumienia dobra.

Ochrona i zarządzanie, stanowiące wymóg wyjątkowej powszechnej wartości

Podstawą systemu zarządzania dobrem będzie partycypacyjne i skoordynowane zarządzanie w imieniu grupy interesariuszy, podtrzymując wymóg Konwencji światowego dziedzictwa, mówiący o tym, że należy przedsiębrać odpowiednie środki prawne, naukowe, techniczne, administracyjne i finansowe w celu identfikacji, ochrony, konserwacji, rewaloryzacji i odtwarzania tego dziedzictwa… zmierzające do wyznaczenia dziedzictwu kulturalnemu i naturalnemu odpowiedniej funkcji w życiu zbiorowym i włączyć ochronę tego dziedzictwa do programów planowania ogólnego (Art. 5 Konwencji światowego dziedzictwa, 1972).

Dostępność

Komunikowanie wartości dobra będzie miało miejsce w sposób minimalizujący bariery, które mogłyby uniemożliwić rzeczywistym lub potencjalnym odwiedzającym i użytkownikom czerpanie optymalnych korzyści z ich zaangażowania. Istnieją oczywiście, z powodów bezpieczeństwa, ochrony i własności, różne ograniczenia związane z dostępem, zwłaszcza do części podziemnej. Wyspecjalizowany dostęp ułatwiał w przeszłości prowadzenie badań archeologicznych i naukowych w najdalszych częściach kopalni, które były w pełni zabezpieczone przez doświadczony personel oraz pomocniczy zespół ratunkowy. Planowane jest wprowadzenie bardziej kontrolowanego, acz zwiększonego dostępu do najważniejszych obszarów systemu, jak na przykład poprzez specjalne ekspedycje z przewodnikiem lub wyprawy ekstremalne.

Jednakże w odniesieniu do ogólnej zasady, bariery dostępności mogą być następujące:

• Organizacyjne, na przykład informacje na temat miejsca nie są dostępne w odpowiednim formacie lub języku lub personel zatrudniony w obiekcie może nie być w stanie spełnić potrzeb wszystkich odwiedzających.
• Fizyczne, na przykład schody lub powierzchnie naziemne mogą uniemożliwić niektórym osobom dostęp do miejsca. Jednakże uniknięcie lub usunięcie wszystkich barier technicznych może być trudne, a nawet niemożliwe, zwłaszcza ze względów bezpieczeństwa i powodów konserwatorskich. W takich przypadkach ważne jest rozważenie, czy możliwe jest stworzenie alternatywnego „dostępu”, w postaci, chociażby, materiału wizualnego lub dostępu wirtualnego, z wykorzystaniem internetu.

Zrównoważony rozwój

Koncepcja zrównoważonego rozwoju odnosi się do wzoru użytkowania zasobów, który równoważy spełnianie podstawowych potrzeb ludzkich oraz mądre korzystanie z nieodnawialnych zasobów, aby mogły one zostać przekazane przyszłym pokoleniom w celu korzystania z nich i rozwijania. Trzema wzajemnie wspierającymi się elementami są ochrona środowiska, wzrost gospodarczy i równość społeczna, uzyskiwane za pomocą skutecznego zarządzania, obejmującego podejście do polityki i jej wdrażania oparte na uczestnictwie wielu interesariuszy.
W kontekście światowego dziedzictwa kulturowego, zasobem jest już samo dziedzictwo, które należy zachować i przekazać przyszłym pokoleniom. Zasób ten, i jego ochrona, może przyczynić się w pozytywny sposób do uzyskania dobrostanu środowiskowego, społecznego i ekonomicznego.
Dostosowanie obszaru lub obiektu przemysłowego do nowego, opłacalnego sposobu użytkowania, aby zapewnić środki na jego ochronę, jest zwykle dopuszczalne, z wyjątkiem sytuacji, w których obiekty mają szczególne znaczenie historyczne. Nowe sposoby użytkowania powinny szanować wartościową substancję i zachować pierwotne schematy przemieszczania się i sposoby działalności. Powinny być również w jak największym stopniu zgodne z oryginalnym lub głównym sposobem użytkowania. Adaptacja i użytkowanie budynków przemysłowych pozwala uniknąć marnowania energii i przyczynia się do zrównoważonego rozwoju.
Zmiany (inwestycje) powinny być odwracalne i mieć minimalny negatywny i optymalny pozytywny wpływ na dobro. Wszelkie nieuniknione i potencjalnie negatywne zmiany powinny zostać udokumentowane, zaś znaczące elementy, które zostały usunięte, powinny zostać udokumentowane i bezpiecznie przechowywane. Wiele procesów przemysłowych powoduje tworzenie się patyny, która jest integralną częścią autentyczności oraz „ducha” miejsca.
Odbudowa lub przywracanie obiektu do poprzedniego stanu powinno być uznawane za interwencję wyjątkową i odpowiednią jedynie wówczas, gdy ma korzystny wpływ na integralność całego obiektu.

Wyzwania dotyczące ochrony, konserwacji i zarządzania oraz odpowiadające im kierunki działania

Wyzwanie 1
Spójne, skoordynowane zarządzanie może stanowić problem w wielu miejscach, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z wieloma właścicielami i organami zarządzającymi (oraz często w odniesieniu do seryjnego (wieloczęściowego) dobra światowego dziedzictwa).

Kierunek działania 1
Spójne, skoordynowane zarządzanie zostanie osiągnięte poprzez partnerstwo interesariuszy oparte na wartościach i wspierające cel szczegółowy 1.

Wyzwanie 2
Bieżące potrzeby w zakresie ochrony i zarządzania mogą być czasem trudne do określenia, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z wieloma właścicielami, i mogą stanowić wyzwanie pod kątem skutecznego działania.

Kierunek działania 2
Reagowanie na bieżące potrzeby w zakresie ochrony i zarządzania będzie odbywać się poprzez współdzieloną odpowiedzialność interesariuszy, w celu określenia potrzeb i wdrożenia skutecznych działań, wspierając cel szczegółowy 2.

Wyzwanie 3
Zasoby, zarówno ludzkie, jak i finansowe, przeznaczone na wdrożenie Planu zarządzania (mogą stanowić ogromne wyzwanie, zarówno w kontekście finansowym, jak i wydajności. W wielu przypadkach nie da się również wykazać zwrotu z inwestycji.

Kierunek działania 3
Za zasoby ludzkie i finansowe przeznaczone na wdrożenie Strategii i planu działań ochronnych odpowiedzialni będą wszyscy interesariusze, w celu zoptymalizowania wydajności i potencjału zasobów, wspierając cel szczegółowy 2 oraz ogólny stan ochrony dobra.

Wyzwanie 4
Ochrona prawna i praktyczna (faktyczna) może często różnić się w teorii i w praktyce.

Kierunek działania 4
Podejmowane będą działania na rzecz zwiększenia ochrony prawnej i praktycznej. Będą one również poddawane przeglądowi w stosownych przypadkach, w odniesieniu do wszelkich planów i działań interesariuszy, wspierając cel szczegółowy 3.

Wyzwanie 5
Rozwój obszarów mieszkaniowych i handlowych jest jednym z największych zagrożeń dla miejsc światowego dziedzictwa.

Kierunek działania 5
Rozwój obszarów mieszkaniowych i handlowych w ramach dobra i jego bezpośredniego otoczenia będzie podlegał kontroli, aby ograniczyć zmiany w celu ochrony, konserwacji oraz, w miarę możliwości, wzmacniania wyjątkowej powszechnej wartości, wspierając cele szczegółowe 3 i 4.

Wyzwanie 6
Rolnictwo jest często użytecznym sposobem zagospodarowania gruntów, jednakże może czasami powodować szkody w odniesieniu do obiektów archeologicznych.

Kierunek działania 6
Rolnictwo jest często użytecznym i wskazanym sposobem zagospodarowania terenu w odniesieniu do części obiektu i jego otoczenia. Będziemy zachęcać do takiego sposobu zagospodarowania, które bierze pod uwagę wartości dziedzictwa (przykładowo „pingi” i „warpie”) oraz wartości naturalne (na przykład flora galmanowa), wspierając konkretnymi wytycznymi dla określonych miejsc (przykładowo Oryginalna lokalizacja kopalni Fryderyk), które zostaną opracowane przez grupę interesariuszy, wspierając cele szczegółowe 3 i 4.

Wyzwanie 7
Górnictwo i kopalnictwo mogą stanowić historyczną działalność przemysłową o znacznej wartości, jednakże ich kontynuacja może, w wielu przypadkach, prowadzić do znacznych szkód dla środowiska historycznego (kulturowego).

Kierunek działania 7
Górnictwo i kopalnictwo nie stanowią odpowiedniej działalności w obrębie dobra, ze względu na charakter atrybutów (zwłaszcza atrybutów podziemnych, biorąc pod uwagę ich konstrukcję), stan i charakter zasobów mineralnych (wyeksploatowanych w odniesieniu do złóż bogatych w metale), wrażliwość systemu gospodarki wodnej oraz różnorodność biologiczną (zwłaszcza nietoperze i flora galmanowa), dlatego też aktywności te nie będą dozwolone, co jest wyrazem wsparcia celów szczegółowych 3 i 4.

Wyzwanie 8
Drogi i koleje, zwłaszcza w kontekście ich rozwoju, skali i wyglądu, mogą być fizycznie i estetycznie szkodliwe dla środowiska historycznego (kulturowego) i naturalnego ekosystemu.

Kierunek działania 8
Drogi i koleje w obrębie dobra są w przeważającej części historycznie powiązane z dobrem, dlatego też nowe rozwiązania w tym zakresie będą musiały brać powyższe pod uwagę, a także atrybuty dobra i ich otoczenia, możliwości strukturalne (wytrzymałość) środowiska podziemnego oraz będą poszukiwane rozwiązania ruchu turystycznego wrażliwe ekologicznie i odpowiednie dla dziedzictwa, wspierając cele szczegółowe 3 i 4.

Wyzwanie 9
Zrównoważony rozwój oparty na dziedzictwie może często stanowić błędnie rozumianą i tym samym ignorowaną koncepcję.

Kierunek działania 9
Potencjał zrównoważonego rozwoju opartego na dziedzictwie w obrębie dobra będzie oceniony, promowany i stworzone zostaną odpowiednie zachęty do jego stosowania, wspierając cel szczegółowy 4.

Wyzwanie 10
Ochrona i utrzymanie mogą często stanowić problem w długiej perspektywie, zwłaszcza wykraczając poza kapitałochłonne projekty krótkoterminowe, zaś inwestycje (zmiany) mogą, w niektórych przypadkach i mimo najlepszych chęci, przynosić szkody, jeśli nie zostaną podjęte świadomie.

Kierunek działania 10
Ochrona i zarządzanie będą podejmowane w ujęciu ciągłym, przy zachowaniu najwyższych standardów i szacunku dla autentyczności, oraz będą wspierane wytycznymi dotyczącymi inwestycji (zmian) opartych na dziedzictwie (wokół dziedzictwa), wspierając cel szczegółowy 4.

Wyzwanie 11
Właścicielom archiwaliów i kolekcji często brakuje świadomości istotności zgromadzonych przez nich materiałów, które również mogą być w złym stanie i być przechowywane w złych warunkach (lub obie te rzeczy na raz) oraz mogą nie być dostępne i mogą potrzebować długotrwałej opieki.

Kierunek działania 11
Archiwalia i kolekcje związane z obiektem zostaną zidentyfikowane, odpowiednio sklasyfikowane i określone ilościowo oraz będą podlegać ochronie, konserwacji, opiece kuratorskiej i udostępniane w miarę możliwości lub w stosownych przypadkach, wspierając cel szczegółowy 4.

Wyzwanie 12
Dostępność fizyczna i intelektualna może często stanowić barierę dla istotnych części lub aspektów obiektu oraz pewnych grup odwiedzających.

Kierunek działania 12
Dostępność fizyczna i intelektualna będzie promowana w stosownych przypadkach, będzie wykazywać zrównoważenie i spójność z wartościami obiektu, wspierając cel szczegółowy 4.

Wyzwanie 13
Skoordynowany marketing jest często trudny do osiągnięcia, gdy mamy do czynienia z różnorakimi cechami, celami, podziałami politycznymi i interesami.

Kierunek działania 13
Skoordynowany marketing będzie tworzony poprzez strategię interpretacyjną i turystyczną, w celu zapewnienia spójnego i odpowiedzialnego użytkowania obiektu, wraz z efektywnym korzystaniem z zasobów, wspierając cel szczegółowy 4.

Wyzwanie 14
Badania i poszerzanie wiedzy są często ignorowane po złożeniu zgłoszenia lub wpisaniu obiektu na Listę światowego dziedzictwa.

Kierunek działania 14
Badania i poszerzanie wiedzy na temat obiektu będą podejmowane i wspierane w oparciu o przygotowywaną strategię badawczą, która wzmocni nasze zrozumienie znaczenia kulturowego w wyniku gromadzenia nowych informacji, co jest wyrazem wsparcia celów szczegółowych 4 i 5.

Wyzwanie 15
Dzieła w zakresie inżynierii hydraulicznej stanowią kluczowy element dobra jako całości oraz przykład pomysłowości w sytuacji, gdy ciągłość procesu technologicznego może być trudna do utrzymania.

Kierunek działania 15
Gospodarka wodna będzie zrównoważona, aby umożliwić kontynuację „naturalnej” funkcjisystemu pozwalając na ciągły dostęp, a także wspomagać ochronę środowiska historycznego (kulturowego) i przyczyniać się do wartości samej w sobie. Będziemy również zachęcać do wznowienia poboru wody, zgodnie z oryginalną funkcją i zamysłem, wspierając cel szczegółowy 4.

Wyzwanie 16
Powiązane zabytki oraz miejsca w otoczeniu mogą często być zignorowane, zmniejszając możliwość szerszej działalności i większych korzyści dla lokalnej gospodarki.

Kierunek działania 16
Powiązane zabytki oraz miejsca w otoczeniu dobra zostaną zinwentaryzowane, ocenione i, tam gdzie to możliwe, wskazane i wykonalne, poddane konserwacji, wspierając cele szczegółowe 4 i 5.

Strefa buforowa

Zgodnie z zapisami Wytycznych operacyjnych do realizacji Konwencji światowego dziedzictwa – „Jeżeli wymaga tego właściwa ochrona dobra, należy zapewnić mu odpowiednią strefę buforową”. Dokument precyzuje, iż strefa buforowa zostaje ustanowiona w celu skutecznej ochrony dobra kandydującego do wpisu na Listę, to obszar otaczający dobro, w którego przypadku wprowadzono komplementarne restrykcje prawne i/lub zwyczajowe, nałożone na sposób użytkowania i rozwoju tego obszaru w celu uzupełnienia ochrony o dodatkową warstwę. Strefa powinna obejmować bezpośrednie otoczenie kandydującego dobra, ważne widoki i inne obszary lub atrybuty, mające funkcjonalne znaczenie dla dobra i jego ochrony”.

Według Wytycznych operacyjnych „mimo iż strefy buforowe nie stanowią części nominowanego dobra, wszelkie zmiany lub ustanowienie stref buforowych po wpisaniu dobra na Listę światowego dziedzictwa powinny być zatwierdzone przez Komitet światowego dziedzictwa z wykorzystaniem procedury niewielkiej modyfikacji granic (zob. paragraf 164 i aneks 11).

W wydanym przez UNESCO opracowaniu World Heritage and buffer zones podkreśla się, że rolą strefy buforowej jest ochrona dobra światowego dziedzictwa od wszelkich działań, które mogłyby zagrozić jego wartościom kulturowym. Co istotne, strefa buforowa sama w sobie nie stanowi wyjątkowej powszechnej wartości (OUV), ale może chronić te wartości miejsca światowego dziedzictwa od negatywnych wpływów. Celem strefy buforowej jest ochrona OUV dobra światowego dziedzictwa UNESCO, a nie w celu zapewnienia ochrony tylko samej strefy buforowej.

Dla dobra została wyznaczona strefa buforowa pokrywająca się w zasadniczej części z granicami ochrony Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie, PLH 240003. Obszar został utworzony 13 listopada 2007 r. decyzją Komisji Europejskiej 2008/25/WE z 13 listopada 2007 r. Obejmuje 3 490,8 ha powierzchni, na terenie gmin: gmina miejska Radzionków, gmina miejska Tarnowskie Góry, gmina wiejska Zbrosławice, miasto na prawach powiatu Bytom. Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie został wyznaczony dla ochrony gatunków ssaków (nocek duży Myotis myotis, kod: 1324), a także siedlisk przyrodniczych (żyzne buczyny Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion, kod: 9130). Jest to prawdopodobnie drugie co do wielkości zimowisko nietoperzy w Polsce. Stwierdzono tu 10 gatunków, z czego 1 (nocek duży) umieszczony jest na Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Liczebność zimujących w podziemiach nietoperzy wynosi przynajmniej kilkanaście tysięcy osobników. Obiekt zasiedlany przez nietoperze także w okresie letnim. Zagrożenie stanowi niepokojenie zwierząt w okresie zimowym, zasypywanie otworów wentylacyjnych (wlotowych), zawały i osuwiska.

Jednostką sprawującą nadzór nad obszarem Natura 2000 jest Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Katowicach. Zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach z dnia 24 kwietnia 2014 r. ustanowiono plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie. Zgodnie z art. 28 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. dla obszarów Natura 2000 obowiązkowo sporządza się plan zadań ochronnych ustanawiany w drodze zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony środowiska na okres 10 lat. W planie wymieniono wiele zagrożeń i działań ochronnych, które powinny być podstawą wspólnych rozmów i przedsięwzięć podejmowanych w odniesieniu do obszaru Natura 2000 oraz miejsca światowego dziedzictwa UNESCO. Dotyczy to między innymi presji urbanizacyjnej, aktywności motoryzacyjnej, niekontrolowanych penetracji podziemi, zaśmiecania, czy zabezpieczeń wylotów sztolni i szybów, które będą umożliwiały swobodny dostęp do podziemi dla nietoperzy.

Zasadnicza strefa buforowa ma 2774,35 ha powierzchni i obejmuje teren gmin: gmina miejska Tarnowskie Góry, gmina wiejska Zbrosławice, miasto na prawach powiatu Bytom. Własność terenu strefy buforowej jest zróżnicowana, od własności Skarbu Państwa, po własność prywatną. Poza tym własność Skarbu Państwa jest zarządzana przez różne instytucje i podmioty. Na terenie strefy buforowej mieszka ponad 61 tysięcy osób.

Granice strefy buforowej przebiegają zgodnie z granicami Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie, PLH 240003, z dwoma korektami: 1) od południa ograniczając zakres strefy do terenu położonego na południe od Lasu Segiet, 2) na północy poszerzając nieznacznie zakres strefy by objąć obszar ujścia roznosu sztolni Szczęść Boże do rzeki Stoły.

Dodatkowe strefy ochronne

Dodatkowe strefy ochronne zostały wyznaczone ze względu na możliwe zmiany dokumentów planistycznych i rosnącą presję rozwoju i urbanizacji, w celu ochrony wartości krajobrazowych dobra. Wyróżniono 5 dodatkowych stref ochronnych, które w sumie obejmują 834,17 ha.

Dodatkowe strefy ochronne zostały wyodrębnione ze względu na ochronę wyjątkowej powszechnej wartości, której nośnikiem są wybrane atrybuty. I tak, niezwykle istotne jest zachowanie wartościowych powiązań widokowych oraz widoków „z i na zabytek”, które mimo przekształceń związanych z rozwojem miasta i gminy nadal są czytelne i kształtują współczesną percepcję tego pogórniczego krajobrazu. Poza tym zidentyfikowano miejsca, które mają duży potencjał naukowy i badawczy, między innymi ze względu na występowanie na tych obszarach historycznych zabudowań górniczych. Ważnym kryterium wyznaczenia dodatkowych stref ochronnych było wyodrębnienie obszarów, na których użytkowanie ma znaczenie dla dobra i jego ochrony. Dotyczy to wybranych elementów krajobrazu pogórniczego, dla których dzisiejsze formy użytkowania, dopuszczone między innymi w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, nie stanowią potencjalnego zagrożenia i które należy utrzymać. Dodatkowo, na podstawie wstępnego rozpoznania, wskazano miejsca, które są mocno identyfikowane społecznie i które mają duże znaczenie dla lokalnej społeczności i przyjezdnych (miejsca spacerów, spędzania czasu wolnego, rekreacji, miejsca pamięci). Problem ten wymaga dalszych, szczegółowych badań antropologicznych.

Analiza zapisów uchwalonych miejscowych planów zagospodarowania wykazała kilka problemów, które należy monitorować ze szczególną dbałością.

Dla dodatkowych stref ochronnych nr 1 i 2 należy zachować zapisy zawarte w planach miejscowych odpowiednio dla poszczególnych obszarów.

W przypadku dodatkowej strefy ochronnej nr 3 ścisłe otoczenie szybu Reden wraz z hałdą przyszybową zgodnie z zapisami planu miejscowego może być zagospodarowane w części północno-wschodniej jako „tereny zabudowy usługowej z podstawowym przeznaczeniem pod wielkopowierzchniowe obiekty handlowe”. Poza tym od wschodu, na terenie o dużym potencjale naukowo-badawczym (historyczne usytuowanie zabudowań maszyny parowej) dopuszczono „tereny zabudowy mieszkaniowo-usługowej”. Od północy i południa zaś – „tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej”. W przebiegu nasypu kolejowego na południe od szybu Reden wyznaczono „tereny ulic publicznych klasy dojazdowej”.

Dla dodatkowej strefy ochronnej nr 4 należy zwrócić uwagę na obszar przylegający do północno-zachodniej części Parku Miejskiego określony w planie jako „tereny zbiorowych garaży i parkingów” oraz obszary usytuowane na południe od Parku Miejskiego oznaczonych jako „tereny zabudowy usługowej obejmujące usługi publiczne i komercyjne”, jak również „ tereny zabudowy mieszkalno-usługowej”. Ważne jest zachowanie krajobrazu pogórniczego z fragmentami nasypu kolejowego i elementami militarnymi znajdującymi się w otoczeniu Parku Miejskiego.

W przypadku dodatkowej strefy ochronnej nr 5 na fragmencie działki przylegającym do pozostałości budowli nadszybia nad szybem maszynowym nr 22, plan miejscowy umożliwia od południa realizację inwestycji zgodnie z zapisem „tereny zabudowy usługowej z podstawowym przeznaczeniem pod usługi komercyjne”. Dla wymienionych powyżej obszarów ważny jest monitoring wydawanych decyzji i odpowiednie kształtowanie ewentualnej zabudowy wraz z infrastrukturą komunikacyjną, które pozwoli zachować powiązania widokowe i historyczny charakter terenu.

Fundamentalną zasadą obowiązującą w dodatkowych stref ochronnych będzie systematyczny monitoring stanu zachowania, polityki planistycznej na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym oraz monitoring wydawanych decyzji i podziałów nieruchomości. Należy wypracować mechanizm, który umożliwi komunikację i dobry przepływ informacji między zespołem koordynującym (koordynatorem) realizację Planu zarządzania miejscem światowego dziedzictwa i odpowiednimi jednostkami przygotowującymi plany i wydającymi decyzje. Każda zmiana i projekty planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego oraz studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a także wszelkie rozmowy z potencjalnymi inwestorami i właścicielami terenów znajdujących się w granicach dodatkowych stref ochronnych powinny być konsultowane z zespołem koordynującym oraz Ośrodkiem ds. Światowego Dziedzictwa w Narodowym Instytucie Dziedzictwa. Przy zmianach zagospodarowania na terenie dodatkowych stref ochronnych należy wykonać szczegółowe analizy widokowe, które pozwolą zachować wartościowe widoki „z i na zabytek” oraz powiązania widokowe między poszczególnymi elementami dobra. Należy także zwrócić uwagę na fakt, iż w granicach dobra i jego strefy buforowej znajdują się miejsca potencjalnych badań archeologicznych.