0.1 Podziemne wyrobiska Atrybuty tworzące Dobro

0.1 Podziemne wyrobiska

To cała podziemna struktura górnicza. W jej skład wchodzą szyby, wyrobiska wydobywcze oraz sieć chodników transportowych i odwadniających z różnych okresów, począwszy od XVI wieku. Główny system odprowadzania wody składa się z wydrążonych w różnych czasach i na różnych głębokościach sztolni i przekopów, które połączone utworzyły wraz z szybami poziomy i pionowy system gospodarowania wodą.

Rozwój systemów sztolniowych odprowadzających wodę z eksploatowanych, coraz niżej zalegających złóż kruszcowych (rudy ołowiu i srebra, później także cynku), spowodował obniżenie się zwierciadła wód podziemnych na terenie objętym działalnością górniczą. W pewnym momencie stało się to uciążliwością dla mieszkańców korzystających wówczas ze studni. Rozwój był konieczny, a problem zaopatrzenia ludności w wodę rozwiązano, rozbudowując stopniowo sieć wodociągową zasilaną wodą z podziemi kopalni.

Zasadnicze sztolnie, na których od końca XVIII wieku oparto dwa główne systemy odwadniające, to: sztolnia Boże Wspomóż (Północny System Odwadniania) i Sztolnia Głęboka Fryderyk (Południowy System Odwadniania). Wodę z tej pierwszej odprowadzano roznosem do rzeki Stoły, a do rzeki Dramy ze Sztolni Głębokiej Fryderyk jej roznosem. To ona od roku 1834, kiedy oba systemy połączono, przejęła niemal całą wodę usuwaną z podziemi kopalni.

Sztolnie wyprowadzane na powierzchnię i główne przekopy odwadniające prowadzone tylko w podziemiach kopalni Fryderyk, osiągnęły imponującą długość ok. 50 km, ponieważ odwadniały teren rozległy i wbrew pozorom płaski. Dlatego wyloty sztolni musiano lokować w dużej odległości od głównych wyrobisk, by zachować warunek prowadzenia chodników sztolniowych poniżej zalegania kruszcowych złóż. Sztolniowe roznosy transportujące wodę od końca podziemnego chodnika sztolni do rzek projektowano i budowano z zachowaniem odpowiednich spadków tak, by w miejscu ich połączenia z rzeką niesiona przez nią woda nie mogła wpływać do sztolni.

Niektóre stare sztolnie z XVI i XVII wieku (Krakowska i Wspomóż Boże) stały się pomocne podczas wytyczania przebiegów nowych sztolni pod koniec XVIII i na początku XIX wieku. W czasie działania Królewskiej Kopalni Fryderyk zbudowano nie tylko sztolnie Boże Wspomóż i Głęboką Sztolnię Fryderyk, ale też długie przekopy wodne: Reden (3,35 km), Heinitz (4,24 km) i Zuflucht (2,77 km).

Rozległa sieć wyrobisk po wydobyciu rud ołowiu, srebra i cynku, pochodzących z okresu przed 1784 rokiem, znajduje się powyżej systemów nowych sztolni. Położenie tylko niektórych wskazano na historycznych planach kopalni, ale duża część nie została na nich uwzględniona, co sprawia, że mogą być wykorzystane przez podziemną archeologię. Wchodząc do tego chaotycznego labiryntu tuneli i międzypoziomowych szybików, eksplorujący go w XIX wieku górnicy, nie mieli pewności czy odnajdą drogę powrotną. Ich poprzednicy z wcześniejszych wieków podążali z dna płytkich szybów za żyłami metali, czasem obfitych, nierzadko skromnych. Wyrobiska często nie były wiele większe niż konieczne do tego, aby zmieścił się w nich i mógł wykonać pracę mężczyzna wyposażony w ciężki młotek, żelazko, kubeł na urobek i kaganek. Późniejsze prace wydobywcze prowadzone po 1784 roku, mechanizacja i technologie przetwarzania rud oraz eksploatacja rozleglejszych obszarów z płytko zalegającymi złożami rud cynku i żelaza, zacierały ślady wcześniejszych wyrobisk utrudniając odtworzenie ich pełnego obrazu.

al

Tarnowskie Góry, Bytom, Zbrosławice 50°25’31.8”N 18°50’58.9”E

Dla turysty

Fragmenty podziemi dostępne w ramach dwóch tras turystycznych: Zabytkowa Kopalnia Srebra i Sztolnia Czarnego Pstrąga