Wyjątkowa powszechna wartość
Tymczasowe Orzeczenie Wyjątkowej Powszechnej Wartości
przyjęte przez Komitet Światowego Dziedzictwa
Krótki wstęp
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach wraz z jej systemem gospodarowania wodami podziemnymi położona jest na płaskowyżu śląskim w południowej części Polski, w jednej z klasycznych europejskich prowincji metalogenicznych. Jest to największy, najbardziej znaczący i najbardziej reprezentatywny w Polsce zespół podziemi historycznych kopalń rud metali, zachowany i udostępniony dzięki ponad 60-letniemu zaangażowaniu lokalnego stowarzyszenia. Zespołowi temu towarzyszy ponadto ogromny system gospodarowania wodami podziemnymi, obrazujący 300-letni rozwój geniuszu inżynierii hydraulicznej.
System wyrobisk oraz zarządzania wodą powstał na płaskim, technicznie wymagającym terenie: lekko pofałdowanym obszarze znajdującym się na wysokości 270-300 metrów nad poziomem morza, gdzie różnica między najniższym a najwyższym punktem wynosi mniej niż 50 metrów. Jest to wyjątkowe zjawisko na tle europejskich złóż rud metali, ponieważ większość z nich znajduje się na terenach górzystych, co ułatwiało przede wszystkim rozwój technik odwadniania. Tarnogórskie podziemia doświadczały prawie trzykrotnie większego napływu wody w porównaniu do innych ważnych kopalń rud metali nowożytnej Europy, co ostatecznie dało kompleks składający się z ponad 50 kilometrów głównych sztolni odwadniających oraz 150 kilometrów dodatkowych chodników odwadniających, korytarzy transportowych, szybów i obszarów wydobycia. Zachowana sieć uzupełniona jest kluczowymi pozostałościami infrastruktury głównego systemu zarządzania wodą, zarówno nad i pod ziemią, wraz z bezpośrednio połączonymi elementami na powierzchni, które zawierają istotne cechy krajobrazu górniczego.
Odnosząc się do podobnych obiektów, trudno znaleźć w jakimkolwiek kontekście geograficznym czy kulturowym podobny system dostarczania wody, który został zaplanowany, zintegrowany i zarządzany na bazie podziemnego systemu kopalni rud metali oraz który pokazuje jak w kontekście zachowanej i w pełni dostępnej kopalni, za pomocą górniczej technologii został opracowany nowoczesny system pomp parowych. Ta zintegrowana i współzależna relacja między wydobyciem minerałów, odwadnianiem kopalni oraz dostarczaniem wody, pomysłowo rozwijana we wczesnym okresie w ramach tego samego obiektu, wyróżnia Tarnowskie Góry jako wyjątkowe miejsce.
Kryterium (i)
System gospodarowania wodą dostarcza niezwykłego świadectwa wyjątkowej ludzkiej pomysłowości i działania. Reprezentuje on majstersztyk inżynierii podziemnej hydrauliki z okresu od połowy XVI do końca XIX wieku, a ogrom podziemnego systemu ukazuje szczytową formę europejskich umiejętności w zakresie odwadniania w czasie kiedy inżynieria górnicza tworzyła zaplecze dla rozwoju pierwszych na świecie wielkoskalowych systemów wodociągowych, opartych na silnikach parowych pompujących wodę gruntową.
Kryterium (ii)
System gospodarowania wodą ukazuje niebywałą wymianę technologii, pomysłów oraz doświadczeń w dziedzinie podziemnej inżynierii górniczej oraz instalacji wodociągowych pomiędzy przodującymi ośrodkami górniczymi i przemysłowymi w Saksonii, Czechach, na Węgrzech, w Brytanii i Polsce. Doprowadziło to do utworzenia skutecznego podziemnego kompleksu odwadniania kopalni, opartego na grawitacyjnym odpływie wody, zintegrowanym z systemem pomp wodnych, dostarczającym wodę pitną i przemysłową w całym regionie. To unikalne osiągnięcie techniczne, wsparte przez charakterystyczne naturalne właściwości miejsca, stworzyło znaczący punkt dla doświadczeń organizacji przemysłu, który wpłynął na jego rozwój w innych miejscach Europy Środkowej i Zachodniej. System ten funkcjonuje nadal, w dużej mierze w tym samym kształcie, w którym go zaprojektowano, dostarczając wodę pitną mieszkańcom Tarnowskich Gór; jako przedsięwzięcie zainicjowane ponad dwa stulecia temu, którego standardy są porównywalne z dzisiejszymi.
Kryterium (iv)
System gospodarowania wodą stanowi unikalny i trwały zespół obiektów górnictwa rud metali i gospodarki wodnej, wyróżniający się istotnym udziałem w produkcji ołowiu i cynku, który długotrwale zaspokajał ówczesne międzynarodowe zapotrzebowanie metalurgiczne i architektoniczne, a także systemem wodnym, który całościowo odwadniał kopalnię w sposób grawitacyjny oraz spełniał potrzeby najbardziej uprzemysłowionego i zurbanizowanego regionu w Polsce, jednego z największych w Europie.
Orzeczenie integralności
Ogólny rozmiar dobra zapewnia pełną reprezentację wszystkich istotnych atrybutów kopalni oraz towarzyszącego jej systemu gospodarowania wodą, świadczących o ich historycznej oraz geograficzno-przestrzennej integralności, jak również jedności strukturalnej i funkcjonalnej. Główna jego część znajduje się pod ziemią, natomiast niewielka ilość wyznaczonych na powierzchni obszarów charakterystycznych jest bezpośrednio z nią powiązana w przestrzeni trójwymiarowej.
Orzeczenie autentyczności
Wartość kulturowa dobra jest rzetelnie i wiarygodnie wyrażona przez formę i zaaranżowanie kopalni oraz elementy funkcjonowania systemu zarządzania wodą, zarówno pod i nad ziemią; ich substancję materialną oraz sposób wykonania, przejawiające się jako oryginalne i nienaruszone pozostałości materialne czy konstrukcyjne, ich wykorzystanie i funkcjonowanie, w pełni zrozumiałe dzięki wyjątkowym archiwaliom przechowywanym w Polsce, razem z grawitacyjnym odwadnianiem i pompowaniem wody, które kontynuują swoje działanie dzisiaj. Lokalizacja i otoczenie samego dobra nasycone są bardzo autentycznymi i charakterystycznymi pozostałościami górniczymi w krajobrazie.
Wymóg ochrony i zarządzania
Państwo, jako strona Konwencji, wytypowało dobro, którego ochrona leży w interesie społecznym i które zabezpieczone jest przez zastosowanie licznych form ochrony prawnej. Ośrodek ds. światowego dziedzictwa w Narodowym Instytucie Dziedzictwa współpracuje bezpośrednio z Zespołem koordynującym, który organizuje współdziałanie interesariuszy i jest odpowiedzialny za ochronę oraz zarządzanie nominowanym dobrem na szczeblu lokalnym. Aby dalej kierować ochroną, konserwacją i prezentacją atrybutów, wyrażających wyjątkową powszechną wartość, opracowany jest Plan Zarządzania.